Elke remedial teacher kent ze: de leerling die netjes de aangeboden strategie uitvoert, maar het een volgende keer weer vergeten lijkt, de leerling die wel de verwijswoorden in een tekst kan vinden maar niet in eigen woorden kan vertellen waar de tekst over gaat, of de leerling die geen enkele moeite heeft met concrete kennisvragen maar die op een vraag als: “Waarom denk je dat?” geen ander antwoord weet te geven dan: “Nou, gewoon!”.
Er kunnen allerlei oorzaken zijn voor dergelijk gedrag. Een verklaring kan zijn dat deze leerlingen te veel gericht zijn op het geven van het juiste antwoord. Ze staan niet meer stil bij het hoe of waarom van hun antwoorden.
Van verschillende kanten wordt er een beroep gedaan op leerkrachten om een actieve en kritische leerhouding te stimuleren bij alle leerlingen, niet alleen de hoogbegaafde leerlingen. Zo besteden methodes voor zaakvakonderwijs aandacht aan het werken met eigen onderzoeksvragen. De auteurs van het boek Rijke Taal pleiten voor taal- en leesonderwijs waarin de leerling een actieve rol krijgt in het nadenken over en betekenis geven aan de leerstof. En in het boek Rekenen voor je leven worden de kinderen in de klas van juf Tine en meester Tuur aangespoord rekenvragen te bedenken die met het echte leven te maken hebben.
Walma van der Molen legt in Talenten Voeden (2020) uit waarom het belangrijk is dat onze leerlingen deze vaardigheden ontwikkelen. De wereld van vandaag en morgen, met haar snelle technologische ontwikkelingen en de bijbehorende ethische en maatschappelijke dilemma’s, vraagt om mensen die creatief kunnen denken, verbanden kunnen leggen en keuzes kunnen en durven maken.
Een actieve en kritische leerhouding begint met het leren stellen van vragen. En dat is precies waar het bij filosoferen met kinderen om draait.
Wat is filosoferen met kinderen
Het doel van filosoferen met kinderen is zelfstandig leren nadenken. Socrates, de beroemde filosoof uit het oude Athene, is daarbij een belangrijke inspiratiebron. Socrates ging op zoek naar wijsheid door mensen te bevragen over hun ideeën en overtuigingen. Op elk antwoord wist hij door te vragen, vaak tot ergernis van zijn gesprekspartners.
Een filosofisch gesprek nodigt kinderen uit hun ideeën, meningen en gedachten te onderzoeken. Bovendien vraagt het van ze open te staan voor het denken van de ander. Juist in de interactie met anderen kunnen we het potentieel van een kind ontdekken (Topping et al., 2020). Het onderwerp van een filosofisch gesprek is een denkvraag waar geen eenduidig antwoord op te geven is. Je kijkt in een filosofisch gesprek verder dan de persoonlijke ervaring en gaat met elkaar op zoek naar de “Algemene Regel, de essentie van dingen”, zoals Wassenberg & Merckens Bekkers (2014) het verwoorden. Op de site van Filosovaardig zijn voorbeelden van prikkelende startvragen te vinden.
Filosoferen leert je creatief denken: je bekijkt onderwerpen van alle kanten en probeert je voor te stellen hoe het ook anders zou kunnen zijn. Het leert je ook kritisch denken: klopt het wel wat ik denk, is het wel echt waar? In een filosofisch gesprek gaat het niet om het overtuigen van de ander maar om het vergelijken en onderzoeken van ideeën. Verwondering en twijfel zijn sleutelbegrippen.
Begeleiden van een filosofisch gesprek
In een filosofisch gesprek ben je niet degene die de juiste antwoorden heeft, maar de begeleider die de kinderen meeneemt in een zoektocht. Dat houdt in dat je aandachtig luistert naar alles wat gezegd wordt en niet oordeelt. Je verwacht niet direct antwoorden maar geeft ruimte voor denktijd. En waar nodig help je een leerling met het verwoorden van zijn gedachten (Topping et al., 2020). Samenvatten en doorvragen zijn technieken die je inzet om het gesprek verder te helpen. Ook hier biedt Filosovaardig.nl uitkomst met voorbeeldvragen als: - wat zou de reden daarvoor zijn, - wat bedoel je daarmee, - kun je je voorstellen dat het niet zo is?
Filosoferen en remedial teaching
Lang niet elke remedial teacher zal in de gelegenheid zijn om met een groepje leerlingen filosofische gesprekken te voeren. Maar ook in de individuele begeleiding kunnen jij en je leerling baat hebben bij een filosofische manier van gespreksvoering. Van Wateren (2020) benadrukt dat een onderzoekende aanpak niet bij elk onderwerp past. Voor de uitleg van bijvoorbeeld een rekenopgave is directe instructie zeer effectief. Maar later in de begeleiding komt het er op aan dat de leerling een afweging kan maken tussen beschikbare strategieën. Dan zouden bovengenoemde vragen de leerling verder kunnen helpen in het verwoorden van zijn aanpak. En er zijn meer momenten in de begeleiding waarbij je doel is dat je de leerling helpt met nadenken en verwoorden. Denk bijvoorbeeld aan een gesprek over te stellen doelen of aan een reflectiegesprek.
Tot slot kan een filosofische houding je helpen bij de dilemma’s waar je mee te maken kan krijgen als remedial teacher. Vanuit een filosofische houding durf je je eigen aannames en veronderstellingen te bevragen en neem je de tijd om na te gaan of je alle informatie hebt meegewogen en je onderbouwde en juiste keuzes maakt.
De literatuurlijst behorende bij dit artikel is te zien op www.lbrt.nl.
Wil je meer weten?
- Bekijk het tv-programma Noorderlicht: De rede van het kind. https://www.youtube.com/watch?v=rSs0XJygif8
- Extra informatie en activiteiten over filosoferen zijn te vinden tijdens de Week van de Kinderfilosofie en op de website van het Centrum Kinderfilosofie Nederland. www.kinderfilosofie.nl
- Het kennis- en inspiratieplatform filosovaardig.nl is een ware schatkamer voor wie in filosoferen met kinderen geïnteresseerd is. Je vindt er alles wat je nodig hebt om meteen aan de slag te gaan en je kunt de verdieping opzoeken middels de e-learning.
